Πολυτεχνείο

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου είναι ένα σύμβολο αντίστασης στο πέρασμα των χρόνων. Ένας παλλαϊκός ξεσηκωμός. Η 17η Νοεμβρίου είναι το μνημείο για μια δημοκρατία που δεν ήρθε ποτέ, όμως κάποιοι την οραματίστηκαν και πάλεψαν για αυτήν... 

Το αυθεντικό ντοκουμέντο (βίντεο) της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, του Κ.Ζυρίνη.

Πολυτεχνείο: Η κατάθεση μιας άποψης

H ομάδα βιβλίου, επιχειρώντας να αποδώσει στο Πολυτεχνείο την ούτως ή άλλως τεράστια ιστορική του σημασία για το ελληνικό κίνημα και όχι απλά να το αντιμετωπίσει σαν άλλη μια επέτειο, άλλο ένα εορτασμό, θα προσπαθήσει να κάνει τη σύνδεση με την κοινωνική πραγματικότητα, όπως αυτή διαμορφώθηκε τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, αλλά και να αναδείξει τη συμβολή του στην κοινωνική πραγματικότητα που διαμορφώθηκε μετά τη δικτατορία.

Γιατί ούτε η δικτατορία ήταν ένα τυχαίο περιστατικό, ένα προϊόν κακών συμπτώσεων. Ούτε το Πολυτεχνείο ένα ξέσπασμα που κράτησε μόλις τρεις μέρες και άφησε πίσω του κάποιες σκόρπιες αναμνήσεις για κάποιους ρομαντικούς ιδεαλιστές…

Πιάνοντας το νήμα της ιστορίας από τα τέλη της δεκαετίας του 50 στην Ελλάδα συνεχίζει να επικρατεί έντονος αναβρασμός, απόρροια του μετεμφυλιακού κλίματος τρομοκρατίας που εξαπέλυσαν οι νικητές. Παράλληλα ο ελληνικός καπιταλισμός αναπτύσσεται και αυτός εκμεταλλευόμενος τις διεθνείς συγκυρίες, τα κονδύλια του σχεδίου Μάρσαλ και το κλίμα τρομοκρατίας και αντικομουνιστικής υστερίας, επιφέροντας μεγάλες αλλαγές στο κοινωνικό τοπίο. Πραγματοποιούνται μεγάλες επενδύσεις σε διυλιστήρια, χαλυβουργεία και άλλες επιχειρήσεις με αποτέλεσμα την αύξηση του μεγέθους της εργατικής τάξης και τη συνεπακόλουθη μείωση του αγροτικού πληθυσμού. Αυτή η μεγέθυνση της εργατικής τάξης της προσδίδει νέο δυναμισμό που μεταφράζεται σε συνδικαλισμό, απεργίες, διεκδικήσεις για καλύτερη παιδεία, ελευθερία του τύπου και άνοδο των ποσοστών της αριστεράς.

Ταυτόχρονα στο πολιτικό σκηνικό επικρατεί έντονη αστάθεια. Οι εκλογές του 1958 και το εντυπωσιακό 24.5 % που κατακτά η ΕΔΑ την αναγορεύει σε αξιωματική αντιπολίτευση. Αυτό όμως εντείνει το κυνήγι μαγισσών και το αντικομουνιστικό μένος εκδηλώνεται με βία, εμπρησμούς, εκτοπίσεις. Η δεκαετία του ’60 σημαδεύεται από εναλλαγές κυβερνήσεων και έντονα περιστατικά. Αξίζει να αναφερθούν: Οι εκλογές «βίας και νοθείας» του 1961 που αναδεικνύουν την ΕΡΕ κυβέρνηση, η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από τον ακροδεξιό συνεργάτη της ασφάλειας Κοτζαμάνη, η αποστασία του ’65 βουλευτών από την Ένωση Κέντρου, η δολοφονία του διαδηλωτή Σωτήρη Πέτρουλα. Κορυφαία εκδήλωση κοινωνικού αναβρασμού της περιόδου αποτελούν τα γεγονότα που έχουν ονομαστεί «Ιουλιανά», χιλιάδες κόσμου κατεβαίνει στους δρόμους, στήνει οδοφράγματα, συγκρούεται με την αστυνομία, απεργεί.

Μέσα σε αυτό το κλίμα η αστική τάξη επεξεργάζεται διάφορα σενάρια σταθεροποίησης. Επικρατεί το πιο ακραίο και πλέον αποκρουστικό, αυτό της επιβολής στρατιωτικής δικτατορίας. Έτσι την 21η Απριλίου 1967 «η κοινωνία μπαίνει στο γύψο για να εξυγιανθεί» όπως διατείνονται οι δικτάτορες. Άμεσα αποτελέσματα είναι η ανελευθερία, η άγρια καταστολή, η κατάργηση πολιτικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών, η λογοκρισία, οι πολιτικές δολοφονίες, τα βασανιστήρια, τα στρατοδικεία, οι εξορίες. Οι παλιοί πολιτικοί περιορίζονται σε αντιπολίτευση του σαλονιού.

Όμως παρά τις αρχικές επιτυχίες η χούντα είχε να αντιμετωπίσει διαρκώς αυξανόμενη δυσαρέσκεια. Καθώς ουδέποτε μπόρεσε να αποσπάσει λαϊκή επιρροή στηρίζεται κυρίως στη τρομοκρατία. Από το 1970 γίνεται ορατή η οικονομική κρίση και η ακρίβεια που οξύνουν την αγανάκτηση. Το καθεστώς νιώθει όλο και περισσότερο την διεθνή απομόνωση, ενώ σε ένα άλλο επίπεδο οι καπιταλιστές διαιρούνται, όσον αφορά τον προσανατολισμό τους προς τις ΗΠΑ ή την ΕΟΚ.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι δικτάτορες επιχειρούν να χτίσουν γέφυρες με τα παλιά αστικά κόμματα προσβλέποντας σε κάποιου είδους ομαλή μετάβαση. Ο Μαρκεζίνης φτάνει να γίνει πρωθυπουργός της χούντας.

Ταυτόχρονα τη διετία 72-73 έχουμε τις πρώτες απεργίες: Τρόλεϊ, ΔΕΗ, τυπογράφοι κ.α. Αγροτικές κινητοποιήσεις: Λάρισα, Σπάτα, Μέγαρα, Μενίδι. Ενώ το φοιτητικό κίνημα εκδηλώνει όλο και συχνότερα, όλο και πιο ανοιχτά την αντίθεσή του προς το καθεστώς. Αξίζει να σημειωθεί πως στα πανεπιστήμια, ως κατ` εξοχήν χώρος διακίνησης ιδεών, φτάνουν τα μηνύματα μιας διεθνούς ριζοσπαστικοποίησης: Αντιπολεμικό κίνημα των ΗΠΑ για το Βιετνάμ, Μαύροι πάνθηρες και αντιρατσιστικό κίνημα, Μάης του ’68, Άνοιξη της Πράγας και εισβολή των Σοβιετικών τανκ, καυτό εργατικό φθινόπωρο του ’69 στην Ιταλία.

Έτσι το Mάρτη του ’73 έρχεται η πρώτη κατάληψη της Νομικής από τους φοιτητές και είναι η πρώτη φορά που τα συνθήματα στρέφονται ανοιχτά κατά της χούντας. Κατά την έξοδό τους οι φοιτητές δέχονται επίθεση από ακροδεξιούς. Ακολουθεί 2η κατάληψη στις 20 του Μάρτη όπου η αστυνομία εισβάλει στη σχολή και ακολουθεί μακελειό.

Ωστόσο παρά την άγρια καταστολή οι αγώνες συνεχίζονταν. Στις 14 Νοέμβρη του ίδιου έτους με αφετηρία τις γενικές συνελεύσεις σε Νομική και Πολυτεχνείο μερικές εκατοντάδες φοιτητές σπάνε τον κλοιό της αστυνομίας γύρω από το Πολυτεχνείο και μπαίνουν στον περίβολο, αυτή είναι η πρώτη πράξη ενός συγκλονιστικού τριήμερου που θα ακολουθήσει. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο η κατάληψη του Πολυτεχνείου ξεφεύγει από τα όρια της φοιτητικής διαμαρτυρίας. Το συνδικαλιστικό μετατρέπεται σε πολιτικό και το μερικό σε γενικό. Τα συνθήματα στρέφονται όχι μόνο ενάντια στη χούντα αλλά και στο σύστημα που την εξέθρεψε : «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία», «Λαέ πεινάς – γιατί δεν τους κρεμάς», «Κάτω η χούντα», «Κάτω το κεφάλαιο», «Συμπαράσταση λαέ – Επανάσταση λαέ». Η κλιμάκωση κορυφώνεται με το άπλωμα των καταλήψεων σε Πάτρα, Γιάννινα, Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες μαθητές, εργάτες, αγρότες κατεβαίνουν στους δρόμους.

Μέσα στο Πολυτεχνείο λειτουργούν ραδιοφωνικός σταθμός, εστιατόρια, εκτυπωτικός μηχανισμός, Λαϊκή κλινική, συνελεύσεις. Από τις εργατικές συνελεύσεις μέσα στο χώρο της σχολής διακηρύσσεται το τσάκισμα της χούντας και των ντόπιων μονοπωλίων , η κυριαρχία του εργαζόμενου λαού, γενική απεργία διαρκείας. Έξω από το Πολυτεχνείο ξεσπούν συγκρούσεις σε Κλαυθμώνος, Πανεπιστημίου, Σταδίου, Αλεξάνδρας, Πατησίων, Αχαρνών, γίνονται επιθέσεις σε δημόσια κτίρια, στήνονται οδοφράγματα . Η μαζική εισβολή του κόσμου στο προσκήνιο κάνει και την ποιοτική διαφορά των γεγονότων του Πολυτεχνείου σε σχέση με όσες καταλήψεις προηγήθηκαν!

Η χούντα αδυνατώντας να ελέγξει την κατάσταση χρησιμοποιεί το τελευταίο της όπλο, το στρατό. Τα τανκ εισβάλουν στο Πολυτεχνείο, παρά την ηρωική αντίσταση μέσα και έξω, και από πίσω ακολουθούν λοκατζήδες, Εσατζήδες και φασίστες. Το Πολυτεχνείο πέφτει με σκληρές μάχες και δεκάδες νεκρούς μέσα και στους γύρω δρόμους.

Ωστόσο, παρά την καταστολή, το Πολυτεχνείο επέφερε ένα θανατηφόρο χτύπημα στη χούντα. Τα σενάρια ομαλοποίησης πέρασαν στο περιθώριο και οι προσπάθειες συνδιαλλαγής μεταξύ χουντικών και αστών πολιτικών απονομιμοποιήθηκαν στη συνείδηση του κόσμου. Όταν λίγο αργότερα και μετά τα γεγονότα της Κύπρου η χούντα κατέρρεε οριστικά, οι πραξικοπηματίες θα πλήρωναν για τα εγκλήματά τους. Από την άλλη την περίοδο της μεταπολίτευσης ξεπήδησε ένα επιθετικό εργατικό κίνημα που έχτισε και μαζικοποίησε συνδικάτα, διεκδίκησε καλύτερους όρους ζωής με όπλα τις απεργίες τις διαδηλώσεις, τις καταλήψεις εργοστασίων, τις εκδηλώσεις αλληλεγγύης και των κινητοποιήσεων συμπαράστασης. Η αστική τάξη υποχρεώθηκε σε παραχωρήσεις σε ωράρια, ασφάλιση, συνθήκες εργασίας, αυξήσεις, ελευθερίες στους χώρους δουλειάς, στο δρόμο, στις γειτονιές.

Από αυτή την άποψη το Πολυτεχνείο – αλλά και οι αγώνες που ακολούθησαν – δεν είναι απλά μια ακόμα επετειακού τύπου γιορτή, ούτε μια ανάμνηση ενός ένδοξου παρελθόντος που η σημασία του έχει παρέλθει. Έχει να μας διδάξει πως κανείς αγώνας δεν είναι χαμένος. Ειδικά στις μέρες μας όπου ο υποτιθέμενος πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία, η ποικιλότροπη επίθεση στα εργατικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθέριες, η προσπάθεια της πλήρους επικράτησης της λογικής της αγοράς μας απειλούν με ένα νέο πισωγύρισμα. Χρειάζεται λοιπόν να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας αυτές τις πολύτιμες εμπειρίες και να ατενίσουμε πιο αισιόδοξα το μέλλον καθώς ότι συνέβη μια φορά σε συνθήκες πόλωσης, μπορεί να ξανασυμβεί και να πάει ακόμα παραπέρα από ότι τον Νοέμβρη του ’73.

Στην ιστορία, που γράφουν οι άνθρωποι με τους αγώνες τους, ανέκαθεν το απραγματοποίητο του χθες είναι το πραγματοποιήσιμο του σήμερα, όπως και το ουτοπικό του σήμερα είναι το ρεαλιστικό του αύριο.

Δ. Κωνσταντίνου

πηγή