Αποανάπτυξη και Κοινοτισμός

Αν Αποανάπτυξη σημαίνει ότι εμείς οι άνθρωποι πρέπει να απελευθερωθούμε από τα δεσμά του αναπτυξιακού εξαναγκασμού που μας θέτει η κυρίαρχη σήμερα –και στη δεξιά και στην «κυβερνώσα» αριστερά-ιδεολογία της «ανάπτυξης», τότε θα πρέπει να βάλουμε στον εαυτό μας τα ακόλουθα ερωτήματα: Από ποια ανάπτυξη πρέπει να απαλλαγούμε; Τι χρειαζόμαστε περισσότερο; Πώς θα μπορούσε αυτό να λειτουργήσει; Ποιος τάσσεται υπέρ;...

Σε αυτά τα ερωτήματα, από ότι φαίνεται, δίνουν ουσιαστικές απαντήσεις –σε υψηλό βαθμό αμοιβαία- το πιο κριτικό και προοδευτικό τμήμα του κινήματος της Αποανάπτυξης με το αντι-καπιταλιστικό τμήμα του κινήματος των Κοινών. Και τα δύο τα ενδιαφέρει το σπάσιμο των παλιών προτύπων, τα οποία βασίζονται στη λογική του παρόντος κοινωνικού συστήματος και επηρεάζουν μέχρι τις ατομικές δράσεις και σκέψεις. Στους κύκλους της Αποανάπτυξης καταγγέλλονται οι εξαναγκασμοί της ανάπτυξης. Το κίνημα των Κοινών επικρίνει τους εξαναγκασμούς εκμετάλλευσης της σημερινής κοινωνίας. Ότι και τα δύο είναι όψεις του ίδιου νομίσματος, είναι προφανές.

Επειδή η Αποανάπτυξη διαμορφώθηκε ως επικριτικό αντίθετο της ανάπτυξης κίνημα, αρχικά δεν έτυχε το εναλλακτικό του πρόταγμα της αντίστοιχης προσοχής από τους πολίτες. Αντίθετα με τον Κοινοτισμό και τα Κοινά είναι πιο εύκολο να μπει στο φαντασιακό των ανθρώπων ένας κόσμος, στον οποίο οι συνθήκες ζωής μας θα παράγονται και αναπαράγονται σε μη-καπιταλιστικού τύπου κοινωνικοοικονομικές σχέσεις, πέρα από τους εξαναγκασμούς της ανάπτυξης. Με αυτή την έννοια ηΚοινοτικοποίηση θεωρείται πολύ συχνά ως αναπόσπαστο μέρος στη διαμόρφωση μιας κοινωνίαςμετα-ανάπτυξης. Ειδικά οι συχνά, στο πλαίσιο της Αποανάπτυξης, διατυπωμένες εκτιμήσεις για την ευζωία( Buen Vivir = καλή ζωή ) έχουν αξιοσημείωτες ομοιότητες με τις προσεγγίσεις και αρχές των Commons( Κοινών).

Υπάρχουν βέβαια και διαφορές. Η Αποανάπτυξη επικεντρώνεται περισσότερο στην ανθεκτικότητα και την επάρκεια. Στην Κοινοτικοποίηση και τα Κοινά αυτά ενσωματώνονται στη συζήτηση για την έννοια τωνοικολογικών ορίων της Γης. Τμήματα του κινήματος της Αποανάπτυξης δεν αντιμετωπίζουν και τόσο κριτικάτην καπιταλιστική λογική δημιουργίας αξιών, καθώς επίσης εστιάζουν πάρα πολύ στους μηχανισμούς ελέγχου από το κράτος, πράγματα τα οποία εστιάζει διαφορετικά το πιο προωθημένο κομμάτι του Κοινοτισμού. Κατά κάποιον τρόπο, εδώ πρόκειται τόσο για μια διαφορετική εστίαση των προβλημάτων, όσο και για μια διαφορετική προσέγγιση όσον αφορά το ζήτημα της στρατηγικής μετασχηματισμού.

Μαθαίνοντας το ένα Κίνημα από τον άλλο

Ένας τομέας στον οποίο το κίνημα του Κοινοτισμού μπορεί να μάθει από το κίνημα της Αποανάπτυξης, είναι οι οικολογικοί κύκλοι σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια ανταλλαγή απόψεων είναι γόνιμη σε αυτό το σημείο και θα μπορούσε να προστατεύσει τον Κοινοτισμό από άκαιρη αισιοδοξία, καθώς και από μη ρεαλιστικά σενάρια.

Από την άλλη πλευρά, το κίνημα της Αποανάπτυξης θα μπορούσε να εμπνευσθεί από την προοπτική του Κοινοτισμού. Στην Αποανάπτυξη, σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για σχετικά αφηρημένες αναφορές στις εκπομπές CO2, στην οικονομική ανάπτυξη ή την κατανάλωση πρώτων υλών και πόρων, από τις οποίες προκύπτουν κριτική στον καταναλωτισμό και αιτήματα παραίτησης από αυτόν, για τον παγκόσμιο Βορρά. Από την προοπτική του Κοινοτισμού μπαίνουν πιο έντονα στο προσκήνιο αναγκαιότητεςδιαρθρωτικών- συστημικών αλλαγών. Επικρίνεται η κατανάλωση που δεν έχει στόχο την ικανοποίηση των αναγκών, αλλά το κοινωνικό Status ή την παραγωγή προστιθέμενης αξίας, και γενικά θεωρείται ότι μπορεί να επιτευχθεί μια πλήρης, ευχάριστη ζωή για όλους. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρόκειται κατά κύριο λόγο για ατομικές θυσίες, αλλά για το ερώτημα- υπό την προϋπόθεση της συλλογικής αυτο-έκφρασης όλων- σχετικά με το ποιος, τι, πώς και γιατί παράγει και κάνει χρήση χωρίς επανάχρηση.

Επίσης, ως μακροπρόθεσμο όραμα των Κοινοτήτων προτείνεται μια κοινωνία απελευθερωμένη από την ανταλλαγή σαν τρόπο κοινωνικής διαμεσολάβησης και ταυτόχρονα μια θεμελιωδώς κριτική στάση απέναντι σε κρατικές δομές- όχι μόνο επειδή η αγορά και το κράτος γίνονται σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι για μια ποικιλία περιορισμών και περιφράξεων, αλλά και για το λόγο επίσης ότι οι κοινότητες δεν μπορούν να λειτουργήσουν κεντρικοποιημένα, από τα πάνω. Αυτή είναι επίσης μια ουσιαστική διαφορά του κινήματος του Κοινοτισμού απέναντι στον μαρξιστικής-κρατικοκεντρικής κατεύθυνσης κομμουνισμό. Η τοποθέτηση του Κοινοτισμού έξω από την αγορά και το κράτος υποδεικνύει σαφώς ότι οι κοινοτιστές ακτιβιστές θέλουν να σπάσουν τους δεσμούς τόσο με τα αξιώματα της αγοράς όσο και με τα δόγματα του εθνικού κράτους. Η κανονιστική βάση για αυτό είναι ηαπόρριψη όλων των μορφών κυριαρχίας. Μια μεγαλύτερη εστίαση στις συζητήσεις κριτικής του κράτους και της αγοράς σαν κρίσιμους φορείς και παράγοντες του καθορισμού του κοινωνικού σχηματισμού, θα μπορούσε να εμπλουτίσει το κίνημα της Αποανάπτυξης και να βοηθήσει να κάνει ορατά τα διαρθρωτικά-συστημικά εμπόδια για την κοινωνία της μετα-ανάπτυξης.

Τεχνολογία; Ναι, αλλά πως;

Η βαθιά κριτική στην τεχνολογία από το πρόταγμα της Αποανάπτυξης, εφαρμόζεται εποικοδομητικά από τους σύγχρονους κύκλους του κοινοτισμού, όταν βάζουν ερωτήματα του τύπου: Ποια πτυχή της τεχνολογίαςαντιστοιχεί στις ανθρώπινες ανάγκες και ποιος και για ποιο λόγο ωφελείται από αυτήν την τεχνολογία; Από τη μεριά του κοινοτισμού, επειδή, μεταξύ άλλων, υπάρχει ισχυρός δεσμός με τον ψηφιακό κόσμο και επειδή συμμετέχουν σε αυτόν περισσότερο τεχνόφιλοι άνθρωποι, υπάρχει κάποιος τεχνολογικός οπτιμισμός.

Η κριτική της τεχνολογίας και ο τεχνολογικός οπτιμισμός πάνε χέρι-χέρι: Ενώ κάποιοι ασχολούνται με την κριτική των σημερινών τεχνολογιών που θεωρούνται προβληματικές, άλλοι αναπτύσσουν νέες, οι οποίες λειτουργούν με διαφορετικές αρχές, όπως είναι η σπονδυλωτή κατασκευή, η δυνατότητα επισκευής ή διατήρησης των πόρων - αρχές οι οποίες συνδέονται άμεσα και με τα αιτήματα της Αποανάπτυξης. Το πρότζεκτ «Open Source Ecology», για παράδειγμα, έχει θέσει ως στόχο την κατασκευή πενήντα βιομηχανικών μηχανημάτων που χρειάζεται ένα μικρό χωριό, έτσι ώστε οι κάτοικοί του να μπορούν να ζήσουν μια βιώσιμα καλή ζωή, όντας σχετικά αυτάρκεις.

Εστίαση στην Ισότητα

Όπως αναφέρθηκε, φαίνεται να περιλαμβάνεται πολύ Αποανάπτυξη στον Κοινοτισμό και πολύς Κοινοτισμός στην Αποανάπτυξη. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλα παρόμοια ρεύματα, όπως π.χ. των περιβαλλοντικών ομάδων και των ομάδων προστασίας των ζώων και των κινημάτων που αφορούν στη δικαιοσύνη. Σε όλα αυτά παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο θέματα ίσης συνύπαρξης μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ ανθρώπου-φύσης (όπως π.χ. στις ομάδες No-Border-όχι σύνορα, οι οποίες θέλουν έναν κόσμο χωρίς σύνορα) ή θέματα κυριαρχίας (όπως π.χ. διατροφική κυριαρχία) και έχουν προφανώς πολλά κοινά με τα Commons και τον Κοινοτισμό.

Σε άλλες όμως προσπάθειες κοινωνικού μετασχηματισμού, υπάρχει μερικές φορές επικριτική στάση, όπως όταν η προτεινόμενη μέθοδος μετασχηματισμού είναι σε αντίφαση με τους συγκεκριμένους ειδικούς στόχους (για παράδειγμα, όταν ιεραρχικά οργανωμένα πολιτικά κόμματα είναι υπέρ των Κοινών). Ομοίως επικρίνονται προσεγγίσεις και συμπεριφορές, οι οποίες αναπαράγουν λογικές που πρέπει να ξεπεραστούν (π.χ. ανταλλαγής, εκμετάλλευσης, χρήματος), όπως επίσης λογικές που - χωρίς δεύτερες σκέψεις- αναπαράγουν και μάλιστα δηλωτικά ιεραρχίες και σχέσεις καταναγκασμού(π.χ. μεταρρύθμιση του νομισματικού συστήματος μέσω εναλλακτικών-μη τοπικών- νομισμάτων ανταλλαγής όπως το Bitcoin).

Μαζί στο δρόμο για ένα μετα-καπιταλιστικό κόσμο

Μια προοπτική μετασχηματισμού θα μπορούσε να διαδοθεί στο εδώ και τώρα, εν μέρει λόγω και της ροπής που έχει το παρόν κοινωνικό σύστημα στις κρίσεις, και να είναι σε θέση να γίνει η κυρίαρχη στην κοινωνία λογική. Η Κοινοτικοποίηση υπάρχει ήδη σαν δυναμικό, αλλά δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί πλήρως. Παράλληλα, τα κοινοτικά εγχειρήματα είναι πάντα εκτεθειμένα στον κίνδυνο της ενσωμάτωσης. Αγώνες αντίστασης, οικειοποίησης και διαπραγμάτευσης της από κοινού διαχείρισης των πόρων, είναι απαραίτητοι, για όσο διάστημα το ιεραρχικό κράτος-έθνος και η καπιταλιστική αγορά είναι κυρίαρχοι με τις αντίστοιχες λογικές τους, που έχουν διαμορφώσει και τον κυρίαρχο σήμερα ανθρωπολογικό τύπο της ιδιώτευσης και της ανάθεσης. Αυτοί οι αγώνες θα είναι περισσότερο επιτυχείς αν λάβουν χώρα στο πλαίσιο ενός ισχυρού, ενωμένου και κυρίως χειραφετημένου κινήματος.

Υπάρχει το όραμα ενός συγκεκριμένου μετα-καπιταλιστικού κόσμου που δεν είναι ιεραρχικός, αλλά είναι αυτο-οργανωμένος δικτυακά και στον οποίο οι ατομικές και συλλογικές ανάγκες των ανθρώπων μπορούν να καλυφθούν από τους κοινοτικούς κοινωνικούς και φυσικούς πόρους και αγαθά. Αυτός ο κόσμος θα χαρακτηρίζεται επίσης από αυτο-καθοριζόμενες και πλήρους υπευθυνότητας συνθήκες-σχέσεις εργασίας –δραστηριότητας, που φέρνουν χαρά και δίνουν νόημα, χωρίς να υπερχρησιμοποιούν πόρους ή να καταστρέφουν τα οικοσυστήματα. Υπάρχει η ανάγκη για τη διατήρηση του πλανήτη, η οποία μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο όταν οργανώνουμε την ικανοποίηση των ατομικών και συλλογικών μας αναγκών, σύμφωνα με τα όρια που μας βάζει ο πλανήτης Γη. Η Κοινοτικοποίηση είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος ενασχόλησης με την ανθρώπινη και μη ανθρώπινη φύση, η οποία δεν βασίζεται σε έναν αφηρημένο αναπτυξιακό καταναγκασμό, αλλά αναγνωρίζει ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε ένα παραγωγικό και αναπαρωγικό κομμάτι της Γης.

Διασύνδεση σε Πολυμορφία

Ζούμε σε έναν καπιταλιστικό κόσμο που έφθασε στο τέλος του, στον οποίο κόσμο τα αντίθετα έχουν την τάση να οξύνονται περισσότερο και οι συγκρούσεις να διεξάγονται όλο και με πιο βάναυσο τρόπο. Έτσι, πέρα από την αντίσταση, η δημιουργία θετικών προοπτικών, η διαμόρφωση και - περισσότερο από οτιδήποτε – η υλοποίηση ενός αλληλέγγυου οράματος, είναι ιδιαίτερης σημασίας. Για το μέλλον, είναι επιθυμητό από την προοπτική του Κινήματος, να βρεθεί μια από κοινού συμφωνημένη κατεύθυνση. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να ενταθεί η ανταλλαγή απόψεων για τα επίμαχα ουσιαστικά ζητήματα περιεχομένου, προκειμένου να συζητηθούν ανοικτά τα αμφιλεγόμενα θέματα στρατηγικής. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να αποφευχθεί το γεγονός ότι τα διαφορετικά ρεύματα στέκονται ασύνδετα το ένα δίπλα στο άλλο, και να διασφαλισθεί η δημιουργία μιαςδιασύνδεσης της πολυμορφίας. Της πολυμορφίας των υπαρχόντων κοινωνικών κινημάτων, τηςαπελευθέρωσης της εργασίας, της κοινωνικής-συνεργατικής-αλληλέγγυας οικονομίας, τηςριζοσπαστικής- κοινωνικής οικολογίας καιπροστασίας του κλίματος, της γυναικείας απελευθέρωσης και των ιθαγενικών και μη μειονοτήτων, της αυτοδιαχείρισης-άμεσης δημοκρατίας και του Κοινοτισμού-αποανάπτυξης-τοπικοποίησης.

Τον κοινό παρονομαστή για αυτή την διασύνδεση θα μπορούσε να προσφέρει η -απελευθερωτικά αντιλαμβανόμενη και πέρα από τον καπιταλισμό- έννοια του «κοινωνικο-οικολογικού μετασχηματισμού».

πηγή