Ο ερχομός της άνοιξης ήταν για τους ανθρώπους πάντα ένα γεγονός μεγάλης σημασίας. Το χειμώνα η φύση πεθαίνει αλλά την άνοιξη ανασταίνεται. Οι γεωργοί μπορούν πλέον να ασχοληθούν με τις αγροτικές εργασίες να...φροντίσουν για την σοδειά τους, οι κτηνοτρόφοι να πάνε σε μέρη μακρινά για τη βοσκή των ζώων και τα ταξίδια για κάθε είδους εμπορική δραστηριότητα είναι λόγο καιρού περισσότερο ευνοϊκά και εύκολα.
Γι’ αυτό το λόγο οι γιορτές της άνοιξης ήταν πολλές και γιορτάζονταν με μεγαλοπρέπεια από όλους τους λαούς του κόσμου.
Μια τέτοια γιορτή που έχει σωθεί μέχρι τις μέρες μας είναι και το Εντερλέζι , η μεγαλύτερη γιορτή των τσιγγάνων που ζουν στα Βαλκάνια. Με το Εντερλέζι οι Τσιγγάνοι γιορτάζανε την επιστροφή της άνοιξης που τους επέτρεπε να μετακινηθούν από τόπο σε τόπο μιας και η ζωή τους για πολλά χρόνια ήταν νομαδική και η άνοιξη ήταν η καλύτερη εποχή για εμπόριο και για εργασίες στα χωράφια.
Σταδιακά μεσα στον χρόνο και όσο οι Ρομά ασπάζονταν τον χριστιανισμό, το Εντερλέζι ταυτίστηκε με την γιορτή του άγιου Γεωργίου η οποία μέχρι και σήμερα μαζί με τον 15αύγουστο αποτελούν τις δύο μεγαλύτερες γιορτές των τσιγγάνων. Γιορτάζεται στις σλαβικές χώρες στις 6 Μαΐου με το παλιό ημερολόγιο και στις χώρες όπως η Ελλάδα με το νέο ημερολόγιο, στις 23 Απριλίου. Οι διάφορες βαλκανικές λέξεις για το Εντερλέζι όπως Herdeljez, Erdelezi είναι παραλλαγές της τουρκικής Hıdırellez που σημαίνει την γιορτή που σηματοδοτεί την αρχή της άνοιξης, η οποία εμφανίζεται περίπου 40 ημέρες μετά την εαρινή ισημερία. Στις περιοχές των Βαλκανίων που υπάρχουν τσιγγάνοι μουσουλμάνοι ή και άλλων θρησκειών παρ΄όλο που ο Άγιος Γεώργιος δεν ανήκει στην θρησκεία τους τον γιορτάζουν και τον τιμούν με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι χριστιανοί.[1]
Πολύ πριν γίνουν χριστιανοί οι τσιγγάνοι γιόρταζαν μια παρόμοια γιορτή με φαγητό, ποτό και λουλούδια. Όταν έγιναν χριστιανοί κράτησαν τα σημαντικότερα από τα έθιμα τους και τα ενσωμάτωναν απλά στον χριστιανισμό. Υπάρχουν πολλές ιστορίες από την μυθολογία, ηρώων που σκοτώνουν δράκους, απελευθερώνουν βασιλιάδες και λαούς ολόκληρους. Μια τέτοια ιστορία ενός Ινδού ήρωα που σκότωσε τον δράκο Σακάν είναι κατά πολλούς το παλαιότερο κατάλοιπο πίστης της πρώτης πατρίδας (αν οι Ινδίες είναι τελικά η αφετηρία) μεταφερμένη στο πρόσωπο του Aϊ Γιώργη.
Οι τσιγγάνοι της Θεσσαλονίκης με μικρές παραλλαγές ακολουθούσαν την ημέρα της γιορτής το εξής τελετουργικό:Έπαιρναν το αρνί (ένα η και περισσότερα) το θυμιάτιζε η γυναίκα και το έσφαζε ο άντρας. Πολλές φορές η θυσία αυτή, το κουρμπάνι είχε και ένα τάμα στο όνομα κάποιου, η ζητούσανε κάτι από τον άγιο. Μαζεύανε λίγο αίμα σε ένα πιάτο στο οποίο βουτούσαν το δάχτυλο και κάνανε μ αυτό μια βούλα στο μέτωπο για το καλό. Το συκώτι το έβραζαν το τεμάχιζαν το αλατοπιπέρωναν και το κερνούσαν στην γειτονιά. Επειδή παλιά δεν υπήρχαν μεγάλοι φούρνοι βάζανε τα αρνιά μέσα στα ταψιά και όλοι μαζί με επικεφαλή έναν ηλικιωμένο τα πήγαιναν σε φούρνους στην Μενεμένη και στο Κορδελιό. Από το προηγούμενο βράδυ βάζανε σε ένα μπρούτζινο κουβά νερό και λουλούδια και έριχναν μέσα δώρα και νομίσματα. Την μέρα της γιορτής ο καθένας τραβούσε από ένα δώρο και αυτός που το έριξε μέσα έλεγε ότι είναι δικό του και του άνηκε το επόμενο τραγούδι και ο χορός.[2]
Το Εντερλέζι είναι γνωστό στους περισσότερους από εμάς από το παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι που τραγουδιέται εκείνη την ημέρα και έγινε διάσημο όταν χρησιμοποιήθηκε στην ταινία «Ο καιρός των Τσιγγάνων», του Εμίρ Κουστουρίτσα, με την εκδοχή του Γκόραν Μπρέγκοβιτς (με τον τίτλο Ederlezi Scena Djurdjevdana Na Rijeci). Στην ταινία υπάρχει η αναπαράσταση της γιορτής όπως γινότανε στους σλαβόφωνους λαούς και δείχνει την χρήση νερού, λουλουδιών, τραγουδιού και την γιαγιά του πρωταγωνιστή να κάνει την βούλα στο μέτωπο των παρευρισκόμενων . Το τραγούδι κυκλοφόρησε και με ελληνικούς στίχους, με τίτλο “Του Αϊ Γιώργη”, από τον Μπρέγκοβιτς και το τραγούδησε η Άλκηστη Πρωτοψάλτη το 1991. Τους ελληνικούς στίχους έγραψε η Λίνα Νικολακοπούλου. Στο πρωτότυπο κομμάτι ένα αγόρι περιγράφει την γιορτή και τον κόσμο που διασκεδάζει ενώ αυτός είναι λυπημένος και δεν μπορεί να χαρεί επειδή τον παράτησε η κοπέλα του.
Σήμερα οι τσιγγάνοι παρά την κρίση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν συνεχίζουν να τιμούν τον προστάτη άγιο τους με φαγητό ποτό τραγούδια και χορούς από το πρωί μέχρι πολύ αργά το βράδυ χωρίς να ακολουθούν πλέον τις παλιές παραδοσιακές τελετουργίες.
[1] Ο άγιος Γεώργιος ταυτίστηκε με τον Χιζίρ-Ελιάς των Τούρκων που γιορτάζεται στις 5-6 Μαΐου. Στη γιορτή του συμμετείχαν όλοι, χριστιανοί και Τούρκοι, και ακολουθούσαν παραδόσεις που θύμιζαν τη λαϊκή γιορτή του κλήδονα, που ανάγεται στην αρχαιότητα. «Η γιορτή αυτή, γινόταν με μεγάλη συμμετοχή των λαϊκών στρωμάτων, χριστιανικών και τουρκικών, άρχιζε την παραμονή, όταν γυναίκες και κορίτσια γέμιζαν μια στάμνα, η καθεμιά με ένα προσωπικό της αντικείμενο. Την επόμενη μέρα το πρωί ένα κορίτσι έβγαζε ένα – ένα τα αντικείμενα από τη στάμνα ενώ μία γυναίκα απάγγειλλε στιχάκια, που υποτίθεται, πως έλεγαν το μέλλον της κατόχου του αντικειμένου». Η στάμνα, τα αντικείμενα και τα μελλούμενα είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο και σε άλλες γιορτές μιας και πολλά έθιμα έχουν με τον καιρό μπερδευτεί και εφαρμόζονται σε διάφορες γιορτές και τελετουργίες.
[2] ..απέλυαν εις την πεδιάδα ένα αγριοκάτσικο και έπειτα έτρεχαν οι συμπανηγυρίζοντες ποιος να το συλλάβει. Συλλαμβανομένο εψήνετο και διαμοιράζεται εις τους εορτάζοντες και πολλούς άλλος( για την γιορτή του Αγίου Γεωργίου Ηπειρωτικά χρονικά 1929)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου