«...Μια παράξενη επιδημία απλώθηκε στην περιοχή και τα πάντα άρχισαν να αλλάζουν. ... Παντού υπήρχε η σκιά του θανάτου. Οι γεωργοί μιλούσαν για αρρώστιες στις οικογένειές τους. ... Τα πουλιά για παράδειγμα. Πού είχαν πάει; ... Μόνο σιωπή απλωνόταν πάνω από τους αγρούς και τα δάση και το έλος. ... Δεν ήταν μάγια ή εχθρικές πράξεις αυτό που επέβαλλε να σιγήσει η αναγέννηση της νέας ζωής σ’αυτόν τον κόσμο που είχε πληγεί. Ήταν το έργο των ίδιων των ανθρώπων».
Το 1962, η βιολόγος Ρέιτσελ Κάρσον δημοσίευσε τη "Σιωπηλή Άνοιξη". Το βιβλίο εξέταζε τις επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων στο περιβάλλον και καλούσε τον ο άνθρωπο να αλλάξει τον τρόπο που βλέπει και αντιμετωπίζει τον φυσικό κόσμο. Η έρευνα και η συγγραφή της «Σιωπηλής άνοιξης» πραγματοποιούνταν στις μεταπολεμικές συνθήκες θριάμβου της τεχνολογίας και της χημικής επιστήμης, που υπόσχονταν έναν γραμμικό δρόμο προς την πρόοδο και την καθολική κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στους φυσικούς του εχθρούς. Όπως, για παράδειγμα, η ατομική βόμβα έδωσε τη νίκη στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, έτσι τα εντομοκτόνα όπως το DDT υπόσχονταν την εξάλειψη της ελονοσίας και άλλων ασθενειών και την ανθρώπινη ευημερία. Χαρακτηριστική αυτής της αντίληψης είναι ακριβώς η περίπτωση του Αμερικανού επιδημιολόγου Frederick Soper (1893-1977), για τον οποίο η προοπτική αυτή αποτελούσε εδραιωμένη πεποίθηση. Εξάλλου, το 1948 ο εμπνευστής της εντομοκτόνου χρήσης του DDT Ελβετός χημικός Paul Hermann Müller είχε τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ Ιατρικής.
Η «Σιωπηλή άνοιξη» της Rachel Carson όμως, που έκανε την εμφάνισή της με την υποστήριξη και με προδημοσίευση του περιοδικού «The New Yorker», ήρθε να καταγγείλει ως αλαζονική αυτή τη θριαμβολογία και να κάνει έκκληση για μια ταπεινοσύνη στη σχέση ανθρώπου με τη φύση και τη ζωή στο σύνολό της. Στο έργο της, που αποτελεί κριτική της νεωτερικής αντίληψης της προόδου, παρακολουθεί τη χρήση των εξαιρετικά τοξικών συνθετικών ουσιών και τη διείσδυσή τους στον αέρα, στο νερό, στο χώμα και στην τροφική αλυσίδα φυτών, ζώων, ψαριών, εντόμων και ανθρώπων, για να αφυπνίσει το αναγνωστικό της κοινό για τον θάνατο και τις αλλοιώσεις στα οικοσυστήματα που προκαλούσε η ίδια η ανθρωπότητα στο όνομα της προόδου.
Οι τελευταίες φράσεις του έργου συνοψίζουν και το μήνυμά του:
«Ο “έλεγχος της φύσης” είναι μια φράση που δημιουργήθηκε μέσα από την οίηση, γεννήθηκε στη νεαντερτάλια εποχή της βιολογίας και της φιλοσοφίας, όταν εθεωρείτο ότι η φύση υπάρχει για την εξυπηρέτηση του ανθρώπου. Οι έννοιες και οι πρακτικές της εφαρμοσμένης εντομολογίας ως επί το πλείστον ανήκουν σε εκείνη τη λίθινη εποχή της επιστήμης. Η τρομακτική μας δυστυχία είναι ότι μια τόσο πρωτόγονη επιστήμη έχει οπλιστεί με τα πιο σύγχρονα και τρομερά όπλα και ότι, στρέφοντάς τα εναντίον των εντόμων, τα έχει στρέψει επίσης εναντίον της Γης».
Καθοριστική η επίδραση σε πολιτική και κοινωνία
Η δημοσίευση του έργου προκάλεσε αντιδράσεις ομόλογες με τη μεγάλη φήμη της Carson. Γέννησε δημόσια συζήτηση, κινητοποίηση και κινήματα βάσης, τα οποία άλλωστε αποτελούσαν την ελπίδα της ίδιας της Carson, και από τα οποία σύντομα γεννήθηκε το περιβαλλοντικό κίνημα των επόμενων δεκαετιών. Σε επίπεδο όμως πολιτικής εξουσίας, η επιρροή του έργου της δεν υστερούσε. Ο πρόεδρος J.F. Kennedy, φιλικά διακείμενος προς το μήνυμα της Carson, αμέσως συνέστησε επιτροπή για τη διερεύνηση των συνεπειών της χρήσης των εντομοκτόνων, ενώ η αμερικανική Γερουσία, στη συνέχεια, συνέστησε υποεπιτροπή για το ίδιο αντικείμενο, στην οποία η Carson κλήθηκε να καταθέσει και να υποστηρίξει τη θέση της. Μετά τον θάνατό της, το 1972 ο Αμερικανός πρόεδρος Richard Nixon ίδρυσε την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας (Environmental Protection Agency).
Η Rachel Carson απέκτησε όμως και ισχυρούς εχθρούς στον κόσμο της χημικής βιομηχανίας, οι οποίοι την κατηγόρησαν ως οπαδό του κομμουνισμού και της Σοβιετικής Ενωσης και προσπάθησαν να αποδομήσουν το κύρος της ενορχηστρώνοντας σεξιστικού τύπου επιθέσεις. Αργότερα μάλιστα έφτασαν σε τέτοιες ακρότητες, ώστε να την κατηγορήσουν ότι με τις απόψεις της και την απαγόρευση χρήσης του DDT ευθύνεται για περισσότερους θανάτους από ό,τι ο Χίτλερ.
Το έργο της προκάλεσε απίστευτη διαμάχη, αλλά ενέπνευσε την κυβέρνηση να προβεί σε επανεξέταση που τελικά οδήγησε στην απαγόρευση του DDT.
Η Carson θεωρείται πως θεμελίωσε το σύγχρονο περιβαλλοντικό κίνημα.
"Η προσπάθεια του ανθρώπου να ελέγξει τη φύση με τις δυνάμεις του για να αλλάξει και να καταστρέψει αναπόφευκτα θα εξελιχθεί σε πόλεμο εναντίον του εαυτού του, ένα πόλεμο που θα χάσει αν δεν έρθει σε συμφωνία με τη φύση."
Κατερίνα Γαρδίκα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου