Στις μέρες μας η λέξη συντεχνία προκαλεί αρνητικούς συνειρμούς, αφού υπονοεί την υπεράσπιση επαγγελματικών προνομίων ενός υποσυνόλου της κοινωνίας απέναντι στο γενικό συμφέρον. Ιστορικά όμως, οι συντεχνίες υπήρξαν ένας ...
καθοριστικός τρόπος οργάνωσης των τοπικών οικονομιών, που διασφάλιζε τη συνοχή και την αλληλεγγύη των ελληνικών κοινοτήτων κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο και ιδιαίτερα κατά την τουρκοκρατία. Τα χαρακτηριστικά εκείνων των συντεχνιών φαντάζουν σήμερα άδικα, ακόμα και βάρβαρα. Το γεγονός όμως ότι διατηρήθηκαν στο ελλαδικό χώρο για περισσότερους από 9 αιώνες μαρτυρά ότι οι συντεχνίες υπήρξαν λειτουργικές και απόλυτα αποδεκτές από τις τότε κοινωνίες.
καθοριστικός τρόπος οργάνωσης των τοπικών οικονομιών, που διασφάλιζε τη συνοχή και την αλληλεγγύη των ελληνικών κοινοτήτων κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο και ιδιαίτερα κατά την τουρκοκρατία. Τα χαρακτηριστικά εκείνων των συντεχνιών φαντάζουν σήμερα άδικα, ακόμα και βάρβαρα. Το γεγονός όμως ότι διατηρήθηκαν στο ελλαδικό χώρο για περισσότερους από 9 αιώνες μαρτυρά ότι οι συντεχνίες υπήρξαν λειτουργικές και απόλυτα αποδεκτές από τις τότε κοινωνίες.
Ελάτε να γνωρίσουμε τους «μάστορες», τους «καλφάδες» και τα «τσιράκια», τα φιρμάνια των σουλτάνων, το κοινωνικό έργο των συντεχνιών αλλά και πως έσβησαν, προσπαθώντας να τα βάλουν με το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, που σάρωσε τις παραδοσιακές οικονομίες τον 19ο αιώνα.
ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΕΧΝΙΑΣ
Η κάθε συντεχνία είχε μία δομή με τρία επίπεδα: τον μάστορα, τον κάλφα (kalfa), ο οποίος ήταν βοηθός του μάστορα, και τον μαθητευόμενο που λεγόταν τσιράκι (cirak). Το τσιράκι άρχιζε να δουλεύει κοντά σε έναν μάστορα και συνήθως δεν πληρώνονταν για δύο χρόνια, ενώ από τον τρίτο άρχιζε να παίρνει έναν πολύ χαμηλό μισθό. Χωρίς τη μαθητεία κοντά σε έναν μάστορα, κανένας τεχνίτης δεν γινόταν αποδεκτός στην κοινωνία της εποχής. Η εκμετάλλευση της εργασίας του μαθητευόμενου, αποτελούσε θεσμό και ήταν ένας παράγοντας, που διατηρούσε χαμηλές τις τιμές των προϊόντων. Ήταν μάλλον σύνηθες οι μάστορες να κρατούν τα μυστικά της τέχνης τους από τους καλφάδες και τα τσιράκια, ώστε να έχουν αργή εξέλιξη και σίγουρα να μην ξεπεράσουν τους ίδιους στην τέχνη, ακόμα κι όταν ήταν εξαιρετικά ικανοί και παραγωγικοί. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα ενός μαθητευόμενου που ξενυχτούσε τα βράδια για να μάθει την τέχνη του, αλλά όταν τον ανακάλυψε ο μάστορας, του κατέστρεψε το δημιούργημα, επειδή τάχα δεν το είχε φτιάξει σωστά. Σκοπός του μάστορα ήταν να παραμείνει το τσιράκι όσο το δυνατόν περισσότερο στο στάδιο της μαθητείας, ώστε να του προσφέρει δωρεάν εργασία, γεγονός που μπορούσε να κρατήσει τις τιμές των παραγόμενων προϊόντων του σε χαμηλά επίπεδα.
ΤΟ ΣΙΝΑΦΙ
Για την Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη υπάρχουν αρχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη τουλάχιστον 23 συντεχνιών, ενώ για την τουρκοκρατούμενη Φιλιππούπολη (πόλη που άκμαζε το ελληνικό στοιχείο) για ακόμα περισσότερες. Η συντεχνία, κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας ονομαζόταν σινάφι ή εσνάφι από την αραβική λέξη esnaf, που στην κυριολεκτική σημασία της σημαίνει «τάξη», «είδος», «μέρος». Στην τουρκο – οθωμανική γλώσσα η λέξη esnaf σήμαινε τόσο τη συνεταιριστική οργάνωση, όσο και τους ανθρώπους που συμμετείχαν σε κάποια τέτοια οργάνωση, δηλαδή τους επαγγελματίες και τους εμπόρους. Η λέξη παρέμεινε μέχρι τις ημέρες μας (π.χ. «αυτοί ανήκουν στο ίδιο σινάφι») για να δηλώνει ανθρώπους που έχουν κοινά συμφέροντα και αλληλοϋποστηρίζονται απέναντι άλλων.
ΠΩΣ ΓΕΝΝΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ
Οι συντεχνίες ήταν αποτέλεσμα της αναποτελεσματικής διοίκησης των Βυζαντινών και της ράθυμης (και διεφθαρμένης) οργάνωσης της Οθωμανών. Μέχρι τον 9ο αιώνα, αρχικά οι Ρωμαίοι και μετά οι Βυζαντινοί, ρύθμιζαν το εμπόριο και τη βιοτεχνία μέσω του Έπαρχου, ο οποίος επέβαλλε στις τοπικές κοινωνίες αυστηρούς όρους για την παραγωγή και το εμπόριο, ώστε να ικανοποιείται η ζήτηση, να υπάρχει επάρκεια προϊόντων και να κρατιούνται χαμηλά οι τιμές. Ο Έπαρχος καθόριζε τις εισαγωγές και τις εξαγωγές, όριζε τις τιμές πώλησης, επόπτευε την ποιότητα των προϊόντων, ενώ μπορούσε να επιβάλλει και μονοπώλια. Με την εξασθένιση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τον 9ο αιώνα, πολλές από τις αρμοδιότητες του Έπαρχου πέρασαν στους ίδιους τους επαγγελματίες και εμπόρους που, συγκροτώντας τις συντεχνίες, αφενός εξασφάλιζαν στο κράτος τους φόρους που ήθελε από αυτούς, αφετέρου όμως προχωρούσαν και στην αυτορρύθμιση των όρων εργασίας τους, τα όρια των μισθών, τις τιμές πώλησης και τα νόμιμα κέρδη. Οι συντεχνίες ήταν σε θέση πλέον να εξασφαλίζουν καλύτερους όρους ζωής για τα μέλη τους ή και για τους κατοίκους της πόλης στην οποία δρούσαν.
ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
Η μελέτη των αρχείων αποκαλύπτει έντονη συνοχή ανάμεσα στα μέλη των συντεχνιών με εκδηλώσεις αλληλεγγύης σε ποικίλες στιγμές της ζωής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συντεχνία των δουλγέρηδων (χτιστάδων) της Φιλιππούπολης που σε έναν απολογισμό της αναφέρει τα εξής έργα:
Αμισθί χτίσιμο ελληνικού προπαρασκευαστικού σχολείου στην ενορία της Αγίας Παρασκευής
Αμισθί χτίσιμο της Σχολής Μαρασλή στη Φιλιππούπολη
Οικονομική ενίσχυση φτωχών
Συνδρομή στις χήρες μελών της συντεχνίας
Έξοδα ταφής φτωχών μελών (φέρετρο, σάβανα, μεταφορά στον τόπο ταφής, γραπτή άδεια για χολεριασμένους)
Ελεημοσύνη σε φυλακισμένους χριστιανούς.
Από τη λίστα είναι εμφανές ότι η συντεχνία είχε έντονη παρεμβατική δραστηριότητα υπέρ του ελληνισμού και των αδυνάμων.
ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΑΡΩΝΕΙ ΤΙΣ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ
Από τον 18ο αιώνα οι συντεχνίες κλυδωνίζονται με τη συγκέντρωση κεφαλαίου στα χέρια κάποιων εκ των μελών τους. Είναι χαρακτηριστικό το φιρμάνι που εξέδωσε ο σουλτάνοςΜουσταφά Γ’ το 1773, το οποίο στάλθηκε σε όλους τους καδήδες (δικαστές) της οθωμανικής επικράτειας, και καλούσε σε επαγρύπνηση απέναντι σε διαφαινόμενες αλλαγές του τρόπου παραγωγής και του εμπορίου. Ο σουλτάνος ζητούσε να διατηρηθούν οι παραδοσιακές δομές της συντεχνίας και μάλιστα απειλούσε ότι κάθε οικονομική δραστηριότητα εκτός αυτών, θα επέφερε σωματικές ποινές. Η διατήρηση της υπάρχουσας τάξης ήταν σαφώς επιθυμία των ίδιων των συντεχνιών, αφού έχει διασωθεί πλήθος διακηρύξεων και δημόσιων προσκλήσεων να επέμβουν οι οθωμανικές αρχές κατά ανεξάρτητων χειροτεχνών που άνοιγαν επιχειρήσεις χωρίς να είναι μέλη συντεχνιών. Οι συντεχνίες πάλεψαν σκληρά για να διατηρηθεί ο κλειστός χαρακτήρας τους και να μην βρει έδαφος οποιοσδήποτε νεωτερισμός και ανταγωνισμός, αλλά αυτή η άρνησή τους να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα που έφερνε το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, δεν μπόρεσε να ανακόψουν την σταδιακή περιθωριοποίησή τους και τελικά το σβήσιμό τους, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που διατηρήθηκαν σχεδόν μέχρι τις ημέρες μας.
του Δημήτρη Καλαντζή
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ε.Σπαθάρη – Μπεγλίτη: «Συντεχνίες: Μία μορφή οργάνωσης των παραδοσιακών τεχνιτών – Επαγγελματική συνοχή και κοινωνική αλληλεγγύη» στο «Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα: Οι νεώτεροι χρόνοι», ΕΑΠ, Πάτρα 2002.
Σπύρος Ασδραχάς: «Οι συντεχνίες στην Τουρκοκρατία: Οι οικονομικές λειτουργίες», Ζητήματα Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα.
Ν.Τοντόροφ: «Η Βαλκανική πόλη, 15ος – 19ος αιώνας», Θεμέλιο, Αθήνα 1986.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου