Ο νομός Ιωαννίνων στο πέρασμα του χρόνου - Mέρος 1ο: Προϊστορική εποχή

Ένα χρονικό για την  ιστορία του Νομού Ιωαννίνων στο πέρασμα του χρόνου. Ξεκινάμε σήμερα με το πρώτο μέρος για τους προϊστορικούς χρόνους...



Προϊστορική Εποχή

Οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης κατοίκησης στο νομό των Ιωαννίνων χρονολογούνται την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο (περίπου 38.000 χρόνια πριν από το παρόν). Η διαμόρφωση του εδάφους της περιοχής, ευνόησε σε πρώιμες εποχές την ανάπτυξη πλούσιας πανίδας, η οποία διευκόλυνε την εγκατάσταση εδώ της ανθρώπινης παρουσίας. Την παρουσία του παλαιολιθικού ανθρώπου μαρτυρούν τα λίθινα εργαλεία, που βρέθηκαν στις ανασκαφές που έγιναν στο σπήλαιο της Καστρίτσας. Άλλα ευρήματα από την ίδια θέση και τις θέσεις Κλειδί και Μποϊλα στην κοιλάδα του Βοϊδομάτη, βεβαιώνουν τη συνέχιση της κατοίκησης και κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο (33.000-8.000). Οι άνθρωποι και στις δύο αυτές περιόδους ήταν νομάδες και τροφοσυλλέκτες και έπρεπε να μετακινούνται διαρκώς, προκειμένου να εξασφαλίσουν την τροφή τους με κυνήγι, ψάρεμα και τη συλλογή καρπών.

Η Μεσολιθική και Νεολιθική περίοδος (8.000-3.000) είναι λιγότερο γνωστές σε σχέση με την Παλαιολιθική, αλλά εξ ίσου ενδιαφέρουσες. Η συστηματοποίηση των κλιματολογικών συνθηκών, που ακολούθησε το τέλος των μεγάλων παγετώνων, έπαιξε ρόλο στην αλλαγή του τρόπου διαβίωσης του ανθρώπου. Οι άνθρωποι την εποχή αυτή ζουν ημινομαδικό και ποιμενικό βίο και μετακινούνται εποχιακά από τα ορεινά της Πίνδου και των γύρω βουνών, στις παράλιες και πεδινές περιοχές και αντίστροφα. Οι νέες κλιματολογικές συνθήκες επέτρεψαν επίσης τη μονιμότερη εγκατάσταση των ανθρώπων σε μια συγκεκριμένη περιοχή, γεγονός που ακολούθησε η ενασχόλησή τους με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η αποκάλυψη εργαλείων και κεραμικής, που χρονολογείται την εποχή αυτή, στους Γεωργάνους, την Έλαφο και τους Μελιγγούς μαρτυρούν την παρουσία ανθρώπινων εγκαταστάσεων στην περιοχή των Ιωαννίνων.

Αρκετές ενδείξεις μαρτυρούν ανθρώπινη δραστηριότητα και για την επόμενη περίοδο, την εποχή του Χαλκού, την οποία χαρακτηρίζει η χρησιμοποίηση των μετάλλων στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η μετάβαση από τη Νεολιθική περίοδο στην Πρώιμη Εποχή Χαλκού είναι κυρίως γνωστή από τη μελέτη του υλικού των Δολιανών Ιωαννίνων. Η θέση βρίσκεται στη λεκάνη των πηγών του ποταμού Καλαμά και στην περιοχή της αποξηραμένης λίμνης Γράμμουστι. 

Την μακρινή αυτή εποχή πιστεύεται ότι άρχισε να χρησιμοποιείται ως χώρος λατρείας η Δωδώνη, όπου αρχικά λατρευόταν η Μεγάλη Θεά, θεότητα της γονιμότητας και της ευφορίας, η οποία αργότερα αντικαταστάθηκε από τη λατρεία του Δωδωναίου Δία. Γύρω στα 2.000 π.Χ στην Ήπειρο μετοίκησε ένα από τα πρώτα ελληνικά φύλα οι Θεσπρωτοί, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος της. Ένας κλάδος του φύλλου αυτού οι Έλλοπες ή Ελλοί ή Σελλοί παρέμειναν στην πεδιάδα των Ιωαννίνων, που ονομάστηκε από αυτούς Ελλοπία. Σ' αυτούς οφείλονται και αρκετά τοπωνυμία στην περιοχή, όπως Πασσαρών, Δωδώνη κ.α, αρκετά από τα οποία έχουν επιζήσει έως τις μέρες μας.

Η περιοχή θεωρείται ότι υπήρξε η αρχική κοιτίδα των ελληνόφωνων φύλων και είναι ενδεικτικό ότι ο Αριστοτέλης στο έργο του “Μετεωρολογικά” αναφέρει ότι ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας συνέβη “περί την Ελλάδα την αρχαίαν, περί την Δωδώνην και τον Αχελώον,” γιατί στην περιοχή αυτή κατοικούσαν, “οι καλούμενοι τότε μέν Γραικοί νυν δ' Έλληνες.”

Η τελευταία περίοδος της εποχής του Χαλκού συμπίπτει με την ανάπτυξη του μυκηναϊκού πολιτισμού και αντιπροσωπεύεται στην περιοχή των Ιωαννίνων κυρίως από τα χάλκινα ευρήματα της Δωδώνης, της Μεσογέφυρας κοντά στην Κόνιτσα, της Καταμάχης Ιωαννίνων , της Πεδινής Ιωαννίνων, του Μαζαρακίου Ιωαννίνων, του Ελαφότοπου, των Κάτω Πεδινών και του Καλπακίου. Τα όπλα και τα κοσμήματα, που βρέθηκαν στις παραπάνω θέσεις, φανερώνουν την εμπορική επικοινωνία που υπήρχε την εποχή αυτή μεταξύ των ορεινών περιοχών των Ιωαννίνων και του Μυκηναϊκού Νότου. Τη σχέση της περιοχής με τους Μυκηναίους μαρτυρούν επίσης μύθοι, όπως τα Αργοναυτικά, όπου ο Ιάσων παίρνει από τη Δωδώνη κλαδί βελανιδιάς για την πρώρα του καραβιού του. Στην Ιλιάδα επίσης αναφέρονται ο Δωδωναίος Δίας, τον οποίο επικαλείται στην προσευχή του ο Αχιλλέας και οι Σελλοί “οι ανιφτόποδες” ιερείς του.

Στον κατάλογο των πλοίων της Ιλιάδας γίνεται επίσης λόγος για τους Περαιβούς και τους Ενιήτες, που κατοικούσαν μεταξύ Θεσσαλίας και Δωδώνης. Γύρω στον 13ο και 12ο αι π.Χ μετακινήσεις νέων ελληνικών φύλων αναστάτωσαν την περιοχή. Ένα νέο φύλο, οι Μολοσσοί, εγκαταστάθηκε στην ανατολική και κεντρική Ήπειρο αναγκάζοντας τους Θεσπρωτούς να περιορισθούν στα δυτικά. Η Δωδώνη παρέμεινε Θεσπρωτικό ιερό, ενώ οι Μολοσσοί είχαν ως θρησκευτικό τους κέντρο την Πασσαρώνα, που τοποθετείται στο σημερινό Ροδοτόπι. Την εποχή αυτή, που σηματοδοτεί η χρησιμοποίηση των σιδερένιων όπλων, δημιουργούνται νέοι οικισμοί. Στην περιοχή του σημερινού νομού των Ιωαννίνων έχουν εντοπισθεί αρκετοί οικισμοί και εγκαταστάσεις, όπως στην Κρύα και στο Κουτσελιό στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, στο Ρωμανό ΛάκκαςΣουλίου, στην Αρίστη Ζαγορίου, στην κοιλάδα του Γορμού, στην Κάτω Μερόπη Πωγωνίου και σε άλλες θέσεις που έχουν λιγότερο ερευνηθεί.