Ένα χρονικό για την ιστορία του Νομού Ιωαννίνων στο πέρασμα του χρόνου. Σήμερα το πέμπτο μέρος μέρος για την Μεταβυζαντινή περίοδο και την Τουρκοκρατία...Μεταβυζαντινή περίοδος -Τουρκοκρατία
Το 1430 οι κάτοικοι των Ιωαννίνων έγιναν υποτελείς στους Τούρκους, που την ίδια χρονιά είχαν καταλάβει τη Θεσσαλονίκη και είχαν προσαρτήσει στο κράτος τους ένα μεγάλο τμήμα της Μακεδονίας. Οι Γιαννιώτες κατάφεραν να εξασφαλίσουν από τους Τούρκους μια σειρά από κοινωνικά, οικονομικά και εκκλησιαστικά προνόμια, τα οποία είναι γνωστά ως “Ορισμός του Σινάν πασά”.
Ανάλογα προνόμια κατάφεραν να εξασφαλίσουν και άλλες περιοχές, όπως τα Ζαγοροχώρια και το Μέτσοβο.
Κάτω από τις συνθήκες αυτές, που διατηρούσαν χωρίς ουσιαστικές αλλαγές τις κοινωνικές και οικονομικές δομές και επέτρεπαν στους κατοίκους της να συνεχίσουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες, η περιοχή γνώρισε την κατοπινή εποχή μεγάλη ανάπτυξη, που γίνεται εμφανής ήδη από τον 16ο αι. Την περίοδο αυτή ιδρύθηκαν, τοιχογραφήθηκαν, ανακαινίστηκαν και επεκτάθηκαν πολλά μοναστήρια και εκκλησίες στην περιοχή του νομού των Ιωαννίνων.
Ο 16ος αι υπήρξε περίοδος ακμής για τα μοναστήρια του Νησιού στη λίμνη Παμβώτιδα, που γνώρισαν μεγάλη καλλιτεχνική δραστηριότητα. Το 1506/7 κτίστηκε η Μονή του Αγ. Ιωάννη Προδρόμου, από τους ιερομόναχους αδελφούς Νεκτάριο και Θεοφάνη Αψαρά, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, γύρω στα 1531/2 έγιναν οι τοιχογραφίες της πρώτης φάσης του καθολικού της Μονής των Φιλανθρωπινών. Η αγιογράφηση του καθολικού της Μονής ολοκληρώθηκε μερικά χρόνια αργότερα, το 1542 και 1560. Το 1542/3 τοιχογραφήθηκε το καθολικό της γειτονικής Μονής του Αγ. Νικολάου Στρατηγοπούλου και στα τέλη του 16ου και αγιογραφήθηκε και το καθολικό (α΄ φάση) της Μονής Ελεούσας. Οι τοιχογραφίες της Μονής των Φιλανθρωπινών και της Μονής Στρατηγοπούλου θεωρούνται από τα αριστουργήματα της μεταβυζαντινής ζωγραφικής και επηρέασαν την εξέλιξη της ζωγραφικής σ' ολόκληρο τον Ηπειρωτικό χώρο. Οι τοιχογραφίες αυτές εντάσσονται στα πλαίσια της “Ηπειρωτικής Σχολής Ζωγραφικής” ή “Σχολής της ΒΔ Ελλάδος”. Κύριοι εκπρόσωποι της σχολής αυτής θεωρούνται οι δύο Θηβαίοι ζωγράφοι αδελφοί Φράγκος και Γεώργιος Κονταρής, που έζησαν και εργάστηκαν ιδιαίτερα στην περιοχή των Ιωαννίνων και στους ναούς του Αγ. Νικολάου Κράψης και Μεταμόρφωσης στην Κληματιά.
Την ίδια εποχή αγιογραφήθηκε το καθολικό της Μονής Μολυβδοσκεπάστου από τον Ζωγράφο Ευστάθιο Ιακώβου και κτίστηκε η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων μέσα στο χωριό. Αρκετές εκκλησίες κτίστηκαν και αγιογραφήθηκαν και στο χωριό Κληματιά (π. Βελτσίστα), όπως ο ναός του Αγίου Δημητρίου και της Μεταμόρφωσης. Τον 16ο αι ιδρύθηκαν επίσης δύο μεγάλα μοναστηριακά συγκροτήματα. Η Μονή Πατέρων στο Λίθινο Ζίτσας και η Μονή Σωσίνου, κοντά στον Παρακάλαμο. Τα μοναστήρια αυτά, καθώς και πολλά άλλα, όπως η Μονή Μολυβδοσκεπάστου και η Μονήτης Γκούρας στο Αηδονοχώρι, χάρη στις δωρεές κυρίως των ηγεμόνων της Βλαχίας απέκτησαν αργότερα δύναμη και πλούτο και είχαν πολλά μετόχια στις παραδουνάβιες περιοχές. Τα μοναστήρια αυτά έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην πνευματική ανάπτυξη που γνώρισε η περιοχή, αφού τα περισσότερα διέθεταν ή επιχορηγούσαν σχολεία. Στις αρχές του 17ου αι (1611) τα Ιωάννινα συνταράχθηκαν από το αποτυχημένο κίνημα ( το πρώτο στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα) του Διονυσίου, επισκόπου Τρίκκης και Σταγών, που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως Σκυλόσοφος. Οι αναταραχές που γνώρισαν τα Ιωάννινα δεν φαίνεται όμως να είχαν ιδιαίτερες συνέπειες για τις άλλες περιοχές του νομού, που εξακολούθησαν να γνωρίζουν οικονομική άνθηση, χάρη στις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων τους. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισαν το Μέτσοβο, τα Ζαγοροχώρια, το Συρράκο, οι Καλαρρύτες κ.α
Το Μέτσοβο υπήρχε ήδη από την υστεροβυζαντινή εποχή, αφού αναφέρεται στο “Χρονικό των Ιωαννίνων”, γνώρισε όμως μεγάλη ανάπτυξη κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, χάρη στη διοικητική αυτονομία που παραχωρήθηκε στους κατοίκους του, κυρίως για την προστασία της διάβασης του Ζυγού, μεταξύ Ηπείρου –Θεσσαλίας. Σε προνόμια που απόκτησαν με τη “συνθήκη του Βοϊνίκου” οφείλεται και η μεγάλη ανάπτυξη που γνώριζαν τα Ζαγοροχώρια, τα οποία αναφέρονται ήδη από το 1352, στο χρυσόβουλο του Συμεών Uros. Η περιοχή των Ζαγοροχωρίων κατά την Τουρκοκρατία έγινε αυτοδιοικούμενη ομοσπονδία, γνωστή ως Βιλαέτι του Ζαγορίου. Τη μεταβυζαντινή εποχή κάτοικοι της περιοχής ήταν εγκατεστημένοι σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και κυρίως στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες και την Ρωσία, όπου πλούτισαν και με δωρεές ευεργέτησαν την πατρίδα τους, κτίζοντας εκκλησίες και έργα κοινής ωφέλειας, όπως σχολεία και γεφύρια.
Ανάπτυξη γνώρισαν επίσης και τα χωριά Συρράκο και Καλαρρύτες, τα οποία από τα μέσα του 17ου αι ήταν σημαντικά κέντρα εξαγωγής προϊόντων, που συγκεντρωνόταν εκεί από τα γειτονικά χωριά και κυρίως από τη Θεσσαλία. Κάτοικοι της περιοχής είχαν δημιουργήσει εμπορικούς οίκους σε μεγάλα Ευρωπαϊκά κέντρα, όπως η Τεργέστη και το Λιβόρνο.
Οι Καλαρρυτινοί ήταν επίσης περίφημοι για την τέχνη της αργυροχοΐας. Κατασκεύαζαν αντικείμενα οικιακής χρήσης, κοσμήματα, λειτουργικά σκεύη, αρκετά από τα οποία σώζονται ως τις μέρες μας και εντυπωσιάζουν με τον πλούτο των σχεδίων και την άριστη τεχνική τους. Αργότερα το 1881, όταν τα τουρκικά στρατεύματα κατέστρεψαν το χωριό τους, οι Καλαρρυτινοί εγκαταστάθηκαν στα Ιόνια νησιά και κυρίως στη Ζάκυνθο, όπου αναδείχθηκαν σπουδαίοι μαστόροι του ασημιού. Τεχνίτες, όπως ο Αθ. Τζημούρης, ο Διαμ. Μπάφας, αφομοιώνοντας στοιχεία από την τέχνη της Δύσης, δημιούργησαν μερικά από τα αριστουργήματα της νεοελληνικής μικροτεχνίας όπως η λάρνακατου Αγ. Διονυσίου, στον ομώνυμο ναό της Ζακύνθου.
Αξιόλογοι αργυροχόοι υπήρχαν και στα Ιωάννινα. Από αυτούς οι πιο ονομαστοί ήταν οι Σουγδουρήδες, έργα των οποίων βρίσκονται σήμερα στο μοναστήρι της Αγ. Αικατερίνης στο Σινά και στη μονή Βατοπεδίου στο Αγ. Όρος.
Τον 17ο αι κτίσθηκαν στα Ιωάννινα σημαντικά Οθωμανικά κτίρια, όπως το τζαμί τουΑσλάν πασά, στη ΒΑ ακρόπολη του Κάστρου. Στην ύπαιθρο κτίσθηκαν και διακοσμήθηκαν με τοιχογραφίες πολλές εκκλησίες και μοναστήρια, όπως η εκκλησία του Αγ. Νικολάου στη Βίτσα και του Αγ. Μηνά στο Μονοδένδρι, το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας στην Αρίστη Ζαγορίου κ.α Παράλληλα με την οικονομική και καλλιτεχνική κίνηση η περιοχή παρουσίασε την εποχή αυτή και σημαντική πνευματική δραστηριότητα, που τα σπέρματά της βρίσκονται σε παλαιότερες εποχές. Στα μέσα του 17ου αι λειτουργούσαν στα Ιωάννινα, με την άδεια του τουρκικού κράτους, οι Σχολές του Επιφάνειου και του Γκούμα. Στην πνευματική ανάπτυξη της περιοχής σημαντικό ρόλο έπαιξαν και τα τυπογραφεία, που ίδρυσαν στη Βενετία Γιαννιώτες, όπως ο Νικ. Γλυκής, ο οποίος εξέδιδε λειτουργικά βιβλία, εγχειρίδια γραμματικής κ.α., μέσω των Ιωαννίνων διακινούντο σ' ολόκληρη την Ελλάδα.
Χάρη στο εμπόριο και τη μεταποιητική χειροτεχνία η μεγάλη αυτή δραστηριότητα διατηρήθηκε και κατά τη διάρκεια του 18ου αι και ιδιαίτερα μετά το 1718, όταν υπογράφτηκε η συνθήκητου Πασάροβιτς. Την εποχή αυτή υπήρξε μια έντονη οικοδομική δραστηριότητα στα περισσότερα χωριά του νομού, όπου νέες εκκλησίες κτίστηκαν και αγιογραφήθηκαν, όπως η εκκλησία του Αγ. Νικολάου στο Καπέσοβο, το καθολικό της Μονής Άβελ στη Βήσσανη, η εκκλησία της Παναγίας στο Αλεποχώρι Μπόσταρη, ο ναός της Μεταμορφώσης στοΦορτόσι Κατσανοχωρίων, ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Χρυσοβίτσα κ.α. Οι περισσότερες εκκλησίες είναι έργα περίφημων μαστόρων από τα μαστοροχώρια τηςΚόνιτσας (Πυρσόγιαννη, Βούρμπιανη κ.α). Παράλληλα κτίστηκαν μεγάλα αρχοντικά, που διακοσμήθηκαν με θαυμάσιες τοιχογραφίες. Την εποχή αυτή τα Ιωάννινα υπήρξαν κέντρο παιδείας και ιδιαίτερα κέντρο του λεγόμενου Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Σημαντικοί λόγιοι, όπως ο Αθ. Ψαλίδας, ο Ευγ. Βούλγαρης, ο Βησ. Μακρής δίδαξαν στη Σχολή του Επιφάνειου, (μετέπειτα Μαρουτσαία), στη Σχολή του Γκιούμα και αλλού. Πολλά σχολεία κτίσθηκαν επίσης στα περισσότερα χωριά του σημερινού νομού.
Τον 18ο αι η Ήπειρος αντιμετώπισε γενικότερες αναταραχές εξ αιτίας των συγκρούσεων των Αλβανών μπέηδων, η τοποθέτηση όμως του Αλή πασά ως τοπάρχη των Ιωαννίνων και της Θεσσαλίας είχε σαν αποτέλεσμα την εδραίωση της ασφάλειας και την ηρεμία στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του τα Ιωάννινα και γενικότερα η Ήπειρος γνώρισαν μεγάλη οικονομική και πνευματική ανάπτυξη. Ο Αλής αποβλέποντας στην ανεξαρτησία του από την Υψηλή Πύλη οχύρωσε εκ νέου το Κάστρο των Ιωαννίνων, το οποίο πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. Παράλληλα έκτισε τα κάστρα των Πέντε Πηγαδιών και του Ελευθεροχωρίου για να ελέγχει στους δρόμους, που οδηγούσαν στην Πρέβεζα και τη Θεσπρωτία.
Η σύγκρουση του Αλή με την Υψηλή Πύλη είχε ολέθρια αποτελέσματα για την περιοχή. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Αλή (1820-21) από τον Οθωμανικό στρατό, τα Ιωάννινα καταστρέφονται από πυρκαγιά, ενώ παράλληλα επήλθε οικονομικός μαρασμός στην περιοχή. Η πτώση του Αλή πασά, τα διάφορα επαναστατικά κινήματα που ξέσπασαν στον ευρύτερο Ηπειρωτικό χώρο και η δράση των Τουρκαλβανών, που λεηλατούσαν για μεγάλα διαστήματα περιοχές της Ηπείρου, έφεραν μεγάλη αναστάτωση και υπήρξε ανασταλτικός παράγοντας στην ευημερία και στις δραστηριότητες των κατοίκων της. Η οικονομική ενίσχυση των αποδήμων κατοίκων της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική, αφού με χρήματα των αποδήμων κτίστηκαν νέα εκπαιδευτήρια, όπως η Ζωσιμαία Σχολή, εκκλησίες (το Αρχιμανδρειό, η Περίβλεπτος, ο Αγ. Νικόλαος Αγοράς κ.α) και πολλά κοινωφελή Ιδρύματα (Νοσοκομείο Χατζηκώστα, Παπαζόγλειος ΥφαντικήΣχολή κ.α.). Οι δωρεές των αποδήμων Ηπειρωτών (Ζώης Καπλάνης, Σίμων Μαρούτσης, Γεώργιος Αβέρωφ, Απόστολος Αρσάκης, Ιωάννης Γεννάδιος, Ιωάννης Δόμπολης, Ευάγγελος & Κων/νος Ζάππας, αδελφοί Ζωσιμά, Ιωάννης Μπάγκας, αδελφοί Ριζάρη, Σίμων & Γεώργιος Σίνας, Γεώργιος Σταύρου, Νικόλαος Στουρνάρας, Μιχαήλ Τοσίτσας, Γεώργιος Χατζηκώστας κ.α,) δεν περιορίστηκαν μόνο στα Ιωάννινα και τη γύρω περιοχή, αλλά και στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, όπου κόσμησαν την Αθήνα με καλαίσθητα κτίρια και κοινωφελή Ιδρύματα όπως το Εθνικό Καποδιστριακό Μετσόβιο Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, η Γεννάδιος Βιβλιοθήκη, το Αστεροσκοπείο Αθηνών, η Σιναία Ακαδημία Αθηνών, το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή, η Εθνική Τράπεζα Αθηνών, το Νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”, το Ζάππειο Μέγαρο, η Μητρόπολη Αθηνών, το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, το Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό στάδιο κ.ά..
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου