Ο όρος "παιδική εργασία" και η ιστορία του
Ως όρος εμφανίστηκε τον ύστερο 18ο αι. στη Β.Δ. Ευρώπη, αλλά με την εξάπλωση της αντίληψης για την παιδική ηλικία, ως προστατευμένη περίοδο της ζωής, η παιδική εργασία αναδείχτηκε σε θέμα δημόσιας συζήτησης. Τον 19ο αι., στις εκβιομηχανιζόμενες ευρωπαϊκές χώρες, η παιδική εργασία σήμαινε την απασχόληση στη βιομηχανία, σε εργοστάσια, υφαντουργία, ορυχεία.
Η παιδική εργασία δεν είναι προϊόν της εκβιομηχάνισης, καθώς υπήρχε και στις προβιομηχανικές οικονομίες. Μάλιστα, στην περίοδο της βρετανικής εκβιομηχάνισης η παιδική εργασία αποτελούσε κοινωνικό & οικονομικό πρόβλημα.
Κατά το Μεσαίωνα και σε όλη τη Νεότερη περίοδο τα παιδιά απασχολούνταν σε όλους τους οικονομικούς κλάδους. Τα παιδιά προέρχονταν από τα κατώτερα στρώματα των πόλεων και της υπαίθρου και από οικογένειες αγροτών, τεχνιτών και μικρεμπόρων. Εργάζονταν στο πλαίσιο της οικογενειακής οικονομίας ή εκτός αυτής, στην αυτοκαταναλωτική οικονομία ή στην εγχρήματη οικονομία, δίπλα στους γονείς τους, σε ανάδοχους γονείς, σε συγγενείς ή άλλους εργοδότες, στους οποίους μεταβιβάζονταν κατά κάποιο τρόπο η γονεϊκή εξουσία. Στην οικογενειακή οικονομία, η συμβολή των παιδιών ήταν αυτονόητη και αποτελούσε μέρος της ανατροφής τους, γεγονός που συνδέονταν με το υψηλό ποσοστό τους στην στον ευρωπαϊκό πληθυσμό της νεότερης Ευρώπης. Άλλωστε, μέχρι τα τέλη του 19ου αι, το σχολείο κατείχε ελάχιστο ή περιορισμένο ρόλο στη ζωή τους.
Σε μεγάλο βαθμό η αμειβόμενη παιδική εργασία συνδέονταν με κοινωνική κινητικότητα ή και μετανάστευση, καθώς τα παιδιά διακινούνταν μέσω πραγματικών αγορών εργασίας.
Προ της βιομηχανικής εργασίας τα παιδιά αμείβονταν με διαμονή στο σπίτι του εργοδότη και σε είδος.
Η παιδική εργασία δεν θεωρούνταν ιδιαίτερα παραγωγική, ενώ η αμοιβή της, στην Αγγλία των αρχών του 19ου αι, κυμαίνονταν μεταξύ 30-50% του μισθού των ενηλίκων. Επιπλέον, ο καταμερισμός της καθορίζονταν από την ηλικία και το φύλο. Ιδιαίτερα στα μεγαλύτερα παιδιά, ήταν εμφανής ο διαφυλικός καταμερισμός, με τα κορίτσια να αναλαμβάνουν οικιακές εργασίες και τα αγόρια τις εξωτερικές.
Εκβιομηχάνιση
Στην 1η φάση της Βιομηχανικής Επανάστασης, οι εργοδότες αναζήτησαν πειθαρχημένο & φθηνό εργατικό δυναμικό, έτσι τα παιδιά αποτέλεσαν σημαντικό τμήμα του δυναμικού.
Τα παιδιά σε διάφορους κλάδους της παραγωγής
Στα πρώτα βήματα της βρετανικής Β. Επ., ο ρόλος των παιδιών ήταν κεντρικός, καθώς υπήρχαν κλάδοι που αποτελούσαν σημαντικό τμήμα του εργατικού δυναμικού, κυρίως στην υφαντουργία.
Ο ρόλος των παιδιών που εργάζονταν στα εργοστάσια υπήρξε σημαντικός στην οικονομική ανάπτυξη της Βρετανίας, νωρίτερα από άλλες χώρες. Ωστόσο, η παιδική εργασία υπήρξε θεμελιώδης στη βιομηχανική ανάπτυξη όλων των ευρωπαϊκών χωρών.
Εξάλλου, τα παιδιά έπαιξαν ρόλο στο δευτερογενή τομέα της οικονομίας, σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Σκανδιναβία, κατά τον 19ο αι.
Στα τέλη του 18ου αι. οι εργοστασιάρχες, επιστράτευαν την παιδική εργασία από ιδρύματα εργασίας & ορφανοτροφεία.
Αίτια της απασχόλησης των παιδιών και δημόσιος λόγος
Οι βασικοί λόγοι της παιδικής απασχόλησης στον δευτερογενή τομέα τον 19ο αι., ήταν παρόμοιοι σ’ όλες τις περιπτώσεις. Προϋπόθεση ήταν πως τα παιδιά ήταν κατάλληλα για την διεκπεραίωση συγκεκριμένων εργασιών, και η απασχόληση τους συνέφερε οικονομικά τους επιχειρηματίες, εφόσον κόστιζαν λιγότερο και ήταν πειθαρχημένα.
Ιστοριογραφική έρευνα σχετικά με τη μείωση της παιδικής εργασίας
Η παιδική εργασία υποχωρεί στα τέλη του 19ου αι, όπως δείχνουν τα αυξανόμενα ποσοστά της σχολικής παρακολούθησής. Επίσης την ίδια περίοδο γίνονταν έρευνες σχετικά με την παιδική εργασία, αρχικά από δασκάλους και ανθρωπιστικές οργανώσεις και στη συνέχεια από το κράτος.
Το 1912, τα παιδιά δεν εργάζονταν πλέον στα εργοστάσια, απασχολούνταν λιγότερες ώρες, ενώ προτεραιότητα αποτελούσε το σχολείο.
Η τεχνολογική πρόοδος συνέβαλε στη μείωση της παιδικής εργασίας στα εργοστάσια, εκτός των περιπτώσεων που η τεχνολογία απλοποίησε τη παραγωγική διαδικασία.
Τις παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, τα παιδιά εργάζονταν πολύ λιγότερο στα εργοστάσια, αν και υπήρχαν κλάδοι όπως η υαλουργία ή η πλινθοποιία που ευνοούσαν την παιδική εργασία. Επίσης, η μείωση της παιδικής εργασίας στα εργοστάσια, συνοδεύτηκε από ανάλογη μείωση στο δευτερογενή τομέα.
Στα τέλη του 19ου αι & αρχές 20ου αι, στη Γερμανία & Αυστρία σημειώθηκε μετατόπιση του παιδικού εργατικού δυναμικού από τα εργοστάσια στο σπίτι και την οικοτεχνία. Ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής κρίσης, οι επιχειρηματίες επέλεγαν την οικοτεχνία για μείωση του κόστους παραγωγής. Αξιοσημείωτο είναι πως η μετατόπιση της παιδικής εργασίας στην οικοτεχνία, σηματοδοτούσε προσπάθεια παράκαμψης των νόμων. Ωστόσο, οι νόμοι για περιορισμό της παιδικής εργασίας είχαν αμφίβολα αποτελέσματα, εξάλλου αρκετοί ψηφίστηκαν όταν δεν υπήρχε πλέον η ανάγκη της παιδικής εργασίας.
Η υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση, αύξησε τα όρια που επιτρέπονταν η πλήρης απασχόληση και συνέβαλε στην απομάκρυνση των παιδιών από την εργατική δύναμη. Όμως και σ’ αυτή την περίπτωση οι νόμοι ψηφίστηκαν όταν δεν υπήρχε πλέον η ανάγκη της πλήρους απασχόλησης. Εξάλλου, πιθανή αλλαγή των νοοτροπιών των εργατικών οικογενειών, έδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα στη σχολική εκπαίδευση.
Συμπερασματικά, η μείωση της παιδικής εργασίας οφείλονταν σε πολλούς παράγοντες.
Τα εργαζόμενα παιδιά πέρα από τον κλάδο της δευτερογενούς παραγωγής
Αγροτική οικονομία
Στις χώρες που μέχρι το Μεσοπόλεμο, η πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού απασχολούνταν στον πρωτογενή τομέα, τα παιδιά εξακολουθούσαν να παίζουν σημαντικό ρόλο. Ειδικά στην Κεντρική Ευρώπη που κυριαρχούσε η ανταλλακτική οικονομία. Τα παιδιά φτωχών ακτημόνων και αγροτών έμπαιναν στην υπηρεσία των αγροτικών οικογενειών.
Ειδικά σε Αυστρία & Γερμανία δεν υπήρχαν περιοριστικοί νόμοι, και όταν ψηφίστηκαν ήταν αρκετά ελαστικοί.
Οι ρυθμοί εκμηχάνισης του αγροτικού τομέα και η μετανάστευση των ενηλίκων στις πόλεις δεν επέτρεψαν τη μείωση της παιδικής εργασίας.
Ευκαιριακές εργασίες
Εμφάνιση περιθωριακής παιδικής εργασίας, όπως τα θελήματα, μικροπωλητές κ.λ.π., με στόχο την επιβίωση των φτωχών οικογενειών. Ωστόσο, στα τέλη 19ου & αρχές 20ου αι., ιδιαίτερα τ’ αγόρια αποκτούν θέσεις κλειδιά στις υπηρεσίες και η παιδική εργασία έπαιξε κεντρικό ρόλο σε νέους πρωτοποριακούς και καλά οργανωμένους τομείς της επίσημης οικονομίας, όπως η προώθηση προϊόντων (εφημερίδες, γάλα).
Ο ρόλος των παιδιών στην οικογενειακή οικονομία
Η οικονομική ανάπτυξη σχετίζεται στενά με την άτυπη οικονομία & την μη αμειβομένη εργασία.
Στην «αναπαραγωγική εργασία», κυρίως τα κορίτσια έπρεπε να φροντίζουν τ’ αδέλφια τους, να πλένουν, να καθαρίζουν, να μαγειρεύουν κ.λ.π.
Η επίσημη οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ανεπίσημη και οι οικιακές εργασίες, αποτελούν ζωτικό τομέα της οικονομίας, απ’ τον οποίο εξαρτάται έντονα η «οικονομική ανάπτυξη».
Η εξέλιξη της οικιακής τεχνολογίας συνέβαλε στη λιγότερο εντατική ανάμειξη των παιδιών της Δύσης στη οικιακή οικονομία.
Παρόν και παρελθόν
Τα παιδιά έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών κρατών. Τα κράτη προσπάθησαν να συμβιβάσουν την κυρίαρχη αντίληψη της προστασίας των παιδιών με τις ανάγκες της οικονομίας.
Στην ουσία υπήρξε σύγκρουση κρατικών πολιτικών περιορισμού της παιδικής εργασίας και προώθησης της εκπαίδευσης με τις οικονομικές πρακτικές.
Η οικονομική ανάπτυξη, μοιάζει να οδήγησε στη μείωση της αμειβόμενης παιδικής εργασίας. Ωστόσο, σήμερα υπάρχουν παιδιά στην Β. Ευρώπη που εργάζονται για το χαρτζιλίκι και παιδιά στη Ν Ευρώπη που εργάζονται παράνομα σε κατασκευές υποδημάτων κ.λ.π
Επιπλέον, η οικονομία της Ευρώπης και της Δύσης γενικότερα, επωφελείται συχνά από την εκτεταμένη παιδική εργασία των χωρών του Τρίτου Κόσμου.
Μαρία Παπαθανασίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου